ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ

ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ସମୀକ୍ଷା

ଭାରତରେ ଇଣ୍ଟରନେଟ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ସଙ୍ଗେ ବିଭିନ୍ନ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ସାମାଜିକ, ରାଜନୀତିକ ଓ ଅର୍ଥନୀତିକ ଚର୍ଚ୍ଚାର ମଞ୍ଚ ପାଲଟୁଥିବା ଅବସରରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ସୂଚ଼ନା ଓ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ପକ୍ଷରୁ ରାଷ୍ଟ୍ରବ୍ୟାପୀ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ସମୀକ୍ଷା କରିବାରେ ସହାୟତା ନିମନ୍ତେ ବୈଷୟିକ ଦକ୍ଷତା ସମ୍ପନ୍ନ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗ ଚ଼ିହ୍ନଟ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ।

 

ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅଧୀନସ୍ଥ‘ପ୍ରେସ ଇଫରମେସନ ବ୍ୟୁରୋ’ ପକ୍ଷରୁ ବିଭିନ୍ନ ଭାଷାରେ ଦେଶର ଘଟଣା ପ୍ରବାହ ସଂପର୍କରେ ମୁଦ୍ରିତ ସମ୍ୱାଦପତ୍ରରେ ପ୍ରକାଶିତ ସମ୍ୱାଦ ଓ ଅଭିମତ ନିୟମିତ ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଇଥାଏ । ତେବେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ସମ୍ୱାଦ ଓ ଅଭିମତ ପ୍ରକାଶନରେ ବିପୁଳ ସଂଖ୍ୟକ ନାଗରିକଙ୍କ ସଂପୃକ୍ତି ହେତୁ ଅନଲାଇନ ପରିବେଶରେ ଅନୁରୂପ ସମୀକ୍ଷା ଏହାର ବିସ୍ତୃତି, କାର୍ଯ୍ୟଭାର ଓ ବୈଷୟିକ ଦକ୍ଷତା ଅଭାବ କାରଣରୁ ସଂଭବପର ହୋଇପାରୁ ନାହିଁ । ଏଥି ନିମନ୍ତେ ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ କୌଶଳ ଉପଯୋଗ ଆବଶ୍ୟକତା ଥିବା ହେତୁ ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଏହି ଦାୟିତ୍ୱ ଠିକା ଭିତ୍ତିରେ କୌଣସି ଦକ୍ଷ ଘରୋଇ ସଂସ୍ଥାକୁ ପ୍ରଦାନ କରିବା ନିମନ୍ତେ ନୀତିଗତଭାବେ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା

ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଅଧୀନସ୍ଥ ପବ୍ଳିକ ସେକ୍ଟର ସଂଗଠନ ‘ବ୍ରଡ଼କାଷ୍ଟ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ କନସଲଟାଣ୍ଟସ ଇଣ୍ଡିଆ ଲିମିଟେଡ଼’ ୨୦୧୮ ମେ’ ମାସରେ ଏହି ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ବାହ ନିମନ୍ତେ ବୈଷୟିକ କୌଶଳ ପ୍ରସ୍ତୁତି ତଥା ପରିଚ଼ାଳନା ନିମନ୍ତେ ଟେଣ୍ଡର ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲା । ଦେଶରେ ଲୋକପ୍ରିୟ ଫେସବୁକ୍, ଟୁଇଟର, ୟୁ-ଟ୍ୟୁବ, ଇନଷ୍ଟ୍ରାଗ୍ରାମ, ଗୁଗୁଲ, ଲିଙ୍କଡ଼-ଇନ, ଫ୍ଳିକ୍ସ, ଟମ୍ବଲର, ପ୍ରିଣ୍ଟଷ୍ଟାର୍ଟଓ ପ୍ଳେ-ଷ୍ଟୋର ଭଳି ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକରେ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ପ୍ରସଙ୍ଗ ତଥା ଚର୍ଚ୍ଚାରେ ଭାଗ ନେଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ଅଭିମତ ଚ଼ିହ୍ନଟ ଓ ସଂକଳନ କରି ନିୟମିତଭାବେ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟକୁ ଅବଗତ କରାଇବା ଦାୟିତ୍ୱ ଠିକା ଦିଆଯିବା ସ୍ଥିରୀକୃତ ହୋଇଥିଲା ।

 

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରଯୋଜନା ନିମନ୍ତେ ଅନ୍ୟୂନ ୨୦ ଜଣ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ସମୀକ୍ଷକ ନିଯୁକ୍ତି କରାଯାଇ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଅନୁଯାୟୀ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଘଟଣାକ୍ରମ ସଂପର୍କରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆରେ ଚର୍ଚ୍ଚାର ବିବରଣୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ସାଙ୍ଗକୁ ‘ଆର୍ଟିଫିସିଆଲ ଇଣ୍ଟଲିଜେନ୍ସ’ ପ୍ରୟୋଗରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ପ୍ରଭାବଜନିତଟେଲିଭିଜନରେ ସମ୍ୱାଦ ପ୍ରସାରଣର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଶିରୋନାମା ଆକଳନ କରିବାଭଳି ଦାୟିତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ବିଜ୍ଞପ୍ତିରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା । ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ଓ ବୈଦେଶିକ ଭାବମୂର୍ତ୍ତୀରେ ସକାରତ୍ମକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ନିମନ୍ତେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆର ଉପଯୋଗ ନିମନ୍ତେ ପରାମର୍ଶ ଗ୍ରହଣର ମଧ୍ୟ ପ୍ରାବଧାନ ରହିଥିଲା ।

 

ମୋଟ ଉପରେ କହିବାକୁ ଗଲେ ମୁଦ୍ରିତ ଗଣମାଧ୍ୟମର ସମୀକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ’ପ୍ରେସ ଇନଫରମେସନ ବ୍ୟୁରୋ’ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଇଣ୍ଟଲିଜେନ୍ସ ଡ଼ିପାର୍ଟମେଣ୍ଟ ଯାହା କରୁଛନ୍ତି ତାହା ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ କୌଶଳ ଉପଯୋଗରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚରେ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗ ମାଧ୍ୟମରେ ଠିକାରେ ହାସଲ କରାଇବା ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇଥିଲା । ବିଜ୍ଞପ୍ତି ମୁତାବକ ୨୦୧୮ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦ ତାରିଖରେ ଟେଣ୍ଡର ଖୋଲାଯାଇ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବେ ସେବା ପ୍ରଦାନକାରୀ ଚ଼ୟନ କରାଯାଇଥାନ୍ତା ।

 

କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଏହି ପ୍ରୟାସ ଦେଶର ନାଗରିକଙ୍କ ସମ୍ୱିଧାନ ପ୍ରଦତ୍ତ ଧାରା ୧୯(୧)କ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଓ ଧାରା ୨୧ ମୁକ୍ତ ଜୀବନ ଅଧିକାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଗୋପନୀୟତା ଭଳି ମୌଳିକ ଅଧିକାରଗୁଡ଼ିକ ଉଲଂଘନ କରୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ କରି ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସର ଜନୈକା ବିଧାୟିକା ଉଚ୍ଚନ୍ୟାୟାଳୟରେ ଜନସ୍ୱାର୍ଥ ମାମଲା ଦାୟର କରିଥିଲେ । ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ କରିମପୁର ବିଧାନସଭା ମଣ୍ଡଳୀର ନିର୍ବାଚ଼ିତ ବିଧାୟିକା ମହୁଆ ମୈତ୍ରଙ୍କ ଆବେଦନ ବିଚ଼ାର କରିବା ନିମନ୍ତେ ୨୦୧୮ ଜୁନ ୧୮ ତାରିଖରେ ସୁପ୍ରିମ କୋର୍ଟ ସମ୍ମତ୍ତି ଜଣାଇଥିଲେ ।

 

ତେବେ ୨୦୧୮ ଅଗଷ୍ଟ ୩ ତାରିଖରେ ମୁଖ୍ୟନ୍ୟାୟାଧୀଶ ଦୀପକ ମିଶ୍ରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ନ୍ୟାୟାଧୀଶ ଡ଼ି. ୱାଇ. ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ଓ ନ୍ୟାୟାଧୀଶଏ.ଏମ. ଖାନୱିକରଙ୍କ ଖଣ୍ଡପୀଠରେ ଶୁଣାଣି ଆରମ୍ଭରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଅଟର୍ଣ୍ଣି ଜେନେରାଲ କେ. କେ. ବେଣୁଗୋପାଳ ସରକାର ପ୍ରସ୍ତାବିତ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ କମ୍ୟୁନିକେସନ ହବ ଆୟୋଜନ ପ୍ରସ୍ତାବ ପ୍ରତ୍ୟାହାର କରିନେଇଥିବା ଜଣାଇଥିଲେ । ଫଳରେ ବିଧାୟିକା ମୈତ୍ରଙ୍କ ମାମଲା ଖାରଜ କରିଦିଆଯାଇଥିଲା ।

 

ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ସମୀକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଉଦ୍ୟମ ଓ ନାଟକୀୟ ମୋଡ଼ରେ ପ୍ରତ୍ୟାହାର ସମକାଳରେ ଗଣମାଧ୍ୟମ ପରିଧିରେ କେତେକ ପ୍ରଶ୍ନ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ପ୍ରଥମତଃ, ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆରେ ସମ୍ୱାଦ ଓ ଅଭିମତ ସ୍ଥାନିତ ବା ‘ପୋଷ୍ଟ’ କରିବା ଯଦି ଆଇନତଃ ପ୍ରକାଶନ ତଥା ପାରମ୍ପରିକ ମୁଦ୍ରିତ ପ୍ରକାଶନ ସହ ତୁଳନୀୟ, ତେବେ ସେଭଳି ପ୍ରକାଶନଗୁଡ଼ିକ ସାଧାରଣ ନାଗରିକ ହୁଅନ୍ତୁ ବା ସରକାର ସମୀକ୍ଷା କରିବାରେ ଭୂଲ ରହିଲା କେଉଁଠି ? ଦ୍ୱିତୀୟତଃ, ପ୍ରକାଶିତ ସମ୍ୱାଦ ଆଧାରରେ ଅଭିମତ ରଚ଼ନାରେ ଯଦି ସାମ୍ଭାବ୍ୟ ଫଳାଫଳ ଆକଳନ ସ୍ୱାଭାବିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ତେବେ ‘ଆର୍ଟିଫିସିଆଲ ଇଣ୍ଟଲିଜେନ୍ସ’ ଭଳି ଉନ୍ନତ ବୈଷୟିକ କୌଶଳ ଉପଯୋଗରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ପ୍ରକାଶନ ଅନୁଶୀଳନରେ ସାମ୍ଭାବ୍ୟ ଫଳାଫଳ ଆକଳନରେ ଅସୁବିଧା ରହିଲା କେଉଁଠି ? ତୃତୀୟତଃ, ‘ପ୍ରେସ ଇନଫରମେସନ ବ୍ୟୁରୋ’ ବା ଇଣ୍ଟଲିଜେନ୍ସ ଡ଼ିପାର୍ଟମେଣ୍ଟର ନିଯୁକ୍ତ ସରକାରୀ କର୍ମଚ଼ାରୀ ସମ୍ୱାଦ, ଅଭିମତ ଓ ଲୋକମତ ଯେଉଁ ଆକଳନ ବିବରଣୀ ସରକାରୀ କଳର ବ୍ୟବହାରଲାଗି ଯୋଗାଇ ଦେଇ ଆସୁଛନ୍ତି ସେହି ଦାୟିତ୍ୱ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗକୁ ଠିକାରେ ଦିଆଯିବା ଦୋଷାବହ କି ?

 

ବଜାର ବିପ୍ପଣୀରେ ଗ୍ରାହକଙ୍କ ଆଗ୍ରହକୁ ପରଖି ଦୋକାନୀ ମୂଲଚ଼ାଲ କରିଥାଏ । ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆରେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ରୁଚ଼ିକୁ ପରଖି ମଞ୍ଚ ଆୟୋଜକ ବିଜ୍ଞାପନ ପ୍ରକାଶନ କରିଥାନ୍ତି । ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଲୋକମତ ସଂପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ କରି ସରକାର ପ୍ରଶାସନରେ ଉପଯୋଗକୁ ବିରୋଧ କରାଯିବା ଗ୍ରହଣୀୟ କି ? ଗଣତନ୍ତ୍ରରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ରୁଚ଼ି ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରଶାସନିକ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବା ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ । ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିବେଶରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ବହୁ ନାଗରିକଙ୍କ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ମଞ୍ଚରୂପେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଥିବା ଅବସରରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ତର୍ଜମା କରିବା ସୁଯୋଗରୁ ସରକାର ବିରତ ରହିବା ଉଚ଼ିତ କି ?

 

ନାଗରିକ ହୁଅନ୍ତୁ ବା ସରକାର, ଗଣମାଧ୍ୟମ ଉପଯୋଗରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଓ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତତା ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ରହିବା ସୁସ୍ଥ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅଂଶବିଶେଷ । ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଭିତ୍ତିଭୂମି ବିକାଶରେ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନିର୍ବାହ କରୁଥିବା ହେତୁ ଏହାର ବ୍ୟବହାରରେ ଅଙ୍କୁଶ ପ୍ରକାରନ୍ତେ ବ୍ୟାପକ ଅବ୍ୟବସ୍ଥାର କାରଣ ପାଲଟିବା ସମ୍ଭବ ।

 

ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ କମ୍ୟୁନିକେସନ ହବ ଆୟୋଜନରୁ ସରକାର ସାମୟିକଭାବେ ହଟିଯିବାର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କାରଣ ମଧ୍ୟରେ ଜାତୀୟ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ ଚ଼ାଲିଥିବା ତଥା ସୂଚ଼ନା ଓ ପ୍ରଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ନାଗରିକଙ୍କ ଗୋପନୀୟତା ଅନୁଶୀଳନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କମିସନଙ୍କ ବିଚ଼ରାଧୀନଥିବା ଅବସରରେ ହୁଏତ ତରବରିଆ ଭାବେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନେବାଲାଗି ଉଚ଼ିତ ମନେ କଲେ ନାହିଁ । ସର୍ବୋପରି ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଗୋପନୀୟତାଭଳି ସ୍ପର୍ଶକାତର ପ୍ରସଙ୍ଗ ସର୍ବସାଧାରଣରେ ଚର୍ଚ୍ଚା ତଥା ଅଦାଲତଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ଏଡ଼ାଇଦେବା ପାଇଁ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ବଜାୟ ରଖିବା ମଧ୍ୟମ ପନ୍ଥାରୂପେ ବାଛିନେଲେ ।

 

 

ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆରେ ସଂପୃକ୍ତି

ଇଣ୍ଟରନେଟ ମଞ୍ଚରେ ସାଧାରଣ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କୁ ନିଜ ପ୍ରିୟ ଓ ପରିଚ଼ିତ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ୱା ଗୋଷ୍ଠୀ ସହ ପାଠ୍ୟ, ଶ୍ରାବ୍ୟ ଓ ଦୃଶ୍ୟ ‘ଟେକ୍ସଟ, ଅଡ଼ିଓ, ଭିଡ଼ିଓ’ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାବଗତ ସଂଯୋଗ ସ୍ଥାପନ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମ ‘ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ’ ବୁଝାଯାଇଥାଏ । ଏହା ଦେୟମୁକ୍ତ ସେବା ହିସାବରେ ବିଂଶ ଶତାଦ୍ଦୀର ଶେଷ ଦଶକରୁ ବିକଶିତ ହୋଇ ଆସିଛି । ବହୁଳ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଜିଓସିଟିସ (୧୯୯୪), କ୍ଳାସମେଟସ (୧୯୯୫) ଓ ସିକ୍ସ ଡ଼ିଗ୍ରୀସ (୧୯୯୭) ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ସାର୍ବଜନୀନ ଯୋଗାଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂତନ ଧାରା ‘ଟ୍ରେଣ୍ଡ’ ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଏକବିଂଶ ଶତାଦ୍ଦୀ ପ୍ରଥମ ଦଶକରେ ଲିଙ୍କଡ଼ଇନ (୨୦୦୩), ଓର୍କୁଟ (୨୦୦୪), ଫେସବୁକ (୨୦୦୪), ୟୁଟ୍ୟୁବ (୨୦୦୫), ଟୁଇଟର (୨୦୦୬), ଟମ୍ୱଲର (୨୦୦୭) ଓ ଇନଷ୍ଟାଗ୍ରାମ (୨୦୧୦) ଇତ୍ୟାଦି ଟ୍ରେଣ୍ଡର ଆନ୍ତର୍ଜାତିକସ୍ତରରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ।

 

ଅନ୍ୟୂନ ଦଶ କୋଟି ପଞ୍ଜୀକୃତ ଉପଭୋକ୍ତାକୁ ନେଇ ଗଢ଼ି ଉଠିଥିବା ପ୍ରମୁଖ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଫେସବୁକ, ଟିକଟକ, ଉଇଚାଟ, ଇନଷ୍ଟାଗ୍ରାମ, କ୍ୟୂଜୋନ, ୱିବୋ, ଟୁଇଟର, ଟମ୍ୱଲର, ବାଇଦୁ ଓ ଲିଙ୍କଡ଼ଇନ ଇତ୍ୟାଦିର ନାମ ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ଥାନିତ । ସେହିପରି ମେସେଞ୍ଜର ଓ ଷ୍ଟ୍ରୀମିଂ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ୟୁଟ୍ୟୁବ, ମେସେଞ୍ଜର, କ୍ୟୂକ୍ୟୂ, କ୍ୱାରା, ଟେଲିଗ୍ରାମ, ହ୍ୱାଟସଆପ, ଲାଇନ, ସ୍ନାପଚାଟ, ପ୍ରିଣ୍ଟରେଷ୍ଟ, ଭାଇବର, ରିଡ଼ିଟ, ଡିସକର୍ଡ, ଭିକେ, ମାଇକ୍ରୋସଫ୍ଟ ଟିମସ ଓ ୱିକିସ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରଧାନ ।

 

ଏକବିଂଶ ଶତାଦ୍ଦୀର ତୃତୀୟ ଦଶକ ଆରମ୍ଭରେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ପାରମ୍ପରିକ ଗଣମାଧ୍ୟମର ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଛି । ଏକ ହିସାବ ଅନୁଯାୟୀ ଜୁଲାଇ ୨୦୨୦ ସୁଦ୍ଧା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକସ୍ତରରେ ୫୧ ପ୍ରତିଶତ ଜନସାଧାରଣ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚ ଗୁଡ଼ିକରେ ଉପନୀତ ହୋଇଥିଲେ । ପୂର୍ବ-ଏସୀୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ୭୧ ପ୍ରତିଶତ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ଉପଭୋକ୍ତା ଭାବେ ସାମିଲ ହୋଇଥିବା ସ୍ଥଳେ ଉତ୍ତର ଆମେରିକାରେ ୬୯ ପ୍ରତିଶତ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକାରେ ୬୮ ପ୍ରତିଶତ । ସର୍ବାଧିକ ଲୋକପ୍ରିୟ ମଞ୍ଚ ଫେସବୁକରେ ୨୪୦ କୋଟି ପଞ୍ଜୀକୃତ ।

 

କେତେକ ବିଶ୍ଳେଷକଙ୍କ ମତରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ବୟସ ସର୍ବନିମ୍ନ ୧୩ ବର୍ଷ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ହୋଇଥିବା ହେତୁ ବିଶ୍ୱ ଜନସଂଖ୍ୟାରୁ ୧୩ ବର୍ଷରୁ କମ ବୟସ୍କଙ୍କୁ ବାଦ ଦେଲେ ୧୩ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପ୍ରାୟ ୬୫ ପ୍ରତିଶତ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆର ଉପଭୋକ୍ତା । ସେମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଗତ କିଛି ବର୍ଷରୁ ବାର୍ଷିକଭିତ୍ତିରେ ୧୦ ପ୍ରତିଶତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଚାଲିଛି । ଦୈନିକ ଦଶ ଲକ୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ନୂତନ ଉପଭୋକ୍ତା ଯୋଗ ଦେଉଛନ୍ତି ।

 

ଗବେଷଣାଲବ୍ଧ ହିସାବ ଅନୁଯାୟୀ ୨୦୧୯ ସୁଦ୍ଧା ଆନ୍ତର୍ଜାତିକସ୍ତରରେ ଉପଭୋକ୍ତା ହାରାହାରି ଦୁଇଘଣ୍ଟା ୨୪ ମିନିଟ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିଲେ । ଏହି ହାର ୨୦୧୮ରେ ୨ ଘଣ୍ଟା ୨୨ ମିନଟ ରହିଥିଲା । ସର୍ବାଧିକ ଫିଲିପାଇନ୍ସରେ ବ୍ୟବହାର ସମୟସୀମା ତିନିଘଣ୍ଟା ୫୩ ମିନଟ ଥିବା ଜଣାଯାଇଥିଲା । ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ପ୍ରସାର ଲାଭ କାଳରେ ପ୍ରଥମେ ଯୁବବର୍ଗ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ସ୍ଥଳେ କ୍ରମଶଃ ବୟସ୍କମାନେ ମଧ୍ୟ ସାମିଲ ହୋଇଛନ୍ତି । ଯୁବବର୍ଗରେ ୧୬ରୁ ୨୯ ବର୍ଷ ବୟସ୍କ ହାରାହାରି ଦୈନିକ ତିନିଘଣ୍ଟା ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ବେଳେ ୪୫ ରୁ ୫୪ ବର୍ଷ ବୟସ୍କମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଘଣ୍ଟା ୩୯ ମିନଟ ।

 

ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର ମୁଖ୍ୟତଃ କୌତୁହଳ ଉଦ୍ଦୀପକ ଓ ମନୋରଞ୍ଜନଧର୍ମୀ ଟେକ୍ସଟ, ଅଡ଼ିଓ ଓ ଭିଡ଼ିଓ ପ୍ରକାଶନ ଓ ଆହରଣରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ । ପ୍ରକାଶିତ ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ପସନ୍ଦ ‘ଲାଇକ’, ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରଦାନ ‘କମେଣ୍ଟ’ ଓ ନିଜ ବନ୍ଧୁମାନଙ୍କ ଗହଣରେ ବିତରଣ ‘ସେୟାର’ ଫେସବୁକ ଭଳି ମଞ୍ଚରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ହାସଲ କରିଥାଏ । ସେହିପରି ହ୍ୱାଟସଆପରେ ଗୋପନୀୟତା ରକ୍ଷାକରି ପାଠ୍ୟ, ଅଡ଼ିଓ ଓ ଭିଡ଼ିଓ ବିତରଣ ସଂଭବପର । ୟୁଟ୍ୟୁବ ମଞ୍ଚରେ ଭିଡ଼ିଓ ପ୍ରକାଶରେ ସାର୍ବଜନୀନ ପ୍ରଦର୍ଶନର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ବନ୍ଧୁବର୍ଗଙ୍କ ଗହଣରେ ସମୟ ବିତାଇବା ନିମନ୍ତେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ପ୍ରଶସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରସ୍ତୁତ କରୁଥିବା ହେତୁ ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ଯାଏଁ ଉପଭୋକ୍ତା ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

 

ଏକପକ୍ଷରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆରେ ସଂପୃକ୍ତି ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ବୃଦ୍ଧି ଘଟିଥିବା ସ୍ଥଳେ ଅପରପକ୍ଷରେ ବ୍ୟବହାରକାରୀଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଗୋପନୀୟତା ହ୍ରାସ ଓ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ମତବାଦ, ରାଜନୀତିକ ଆଦର୍ଶ ପ୍ରତି ଅନୁଗତ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ଘଟୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଗବେଷଣାରୁ ଜଣାଯାଏ । ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକରେ ଦୀର୍ଘ ସମୟ ବିନିଯୋଗ କାରଣରୁ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଯାତ୍ରା ବିଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇ ପଡୁଥିବା ଅଭିଯୋଗ ମଧ୍ୟ ହୁଏ ।

 

ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆର ଲୋକପ୍ରିୟତା ବୃଦ୍ଧିରେ ମୋବାଇଲ ଓ କ୍ୟାମରା ଫୋନର ଯୋଗଦାନକୁ ସଭିଏଁ ସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି । ସ୍ମାର୍ଟଫୋନ ୧୯୯୬ରେ ପ୍ରଚଳିତ ହେବା ଦିନୁ ଇଣ୍ଟରନେଟ ବ୍ୟବହାର ନିମନ୍ତେ ଡ଼େସ୍କଟପ ବଦଳରେ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନକୁ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ପସନ୍ଦ କଲେ । ବିଗତ ଚ଼ଉଠ ଶତାଦ୍ଦୀ ମଧ୍ୟରେ ଡ଼େସ୍କଟପ, ଲ୍ୟାପଟପ, ଟେବଲଟର ବ୍ୟବହାର ସତ୍ତ୍ୱେ ମୋବାଇଲ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନକୁ ସବୁବର୍ଗର ଉପଭୋକ୍ତା ଆଦରି ନେଇଥାନ୍ତି । କୁହାଯାଏ ଯେ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକସ୍ତରରେ ୮୦ ପ୍ରତିଶତ ଇଣ୍ଟରନେଟ ସେବା ମୋବାଇଲ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନକୁ ମାଧ୍ୟମରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥାଏ । ସେହିପରି ସ୍ମାର୍ଟଫୋନରେ କ୍ୟାମରା ଖଚ଼ିତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆରେ ଫୋଟ ଓ ଭିଡ଼ିଓ ପ୍ରସାରଣ ସରଳ ଓ ସହଜସାଧ୍ୟ ହୋଇପାରିଲା ।

 

ପ୍ରତ୍ୟେକ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନ ଉପଭୋକ୍ତା ଦୈନିକ ହାରାହାରି ୨,୬୧୭ ଥର ଫୋନ ସ୍କ୍ରିନକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିଥାନ୍ତି । ଅତିଶୟ ବ୍ୟବହାରକାରୀମାନଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ ୫,୪୨୭ ଥର ଯାଏଁ ସ୍ପର୍ଶ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥାଏ । ଜଣକା ୧୫୦ ଥର ଯାଏଁ ମୋବାଇଲ ଯୋଗେ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟ ‘ମୋବାଇଲ ସେସନ’ରେ ସଂପୃକ୍ତ ହୋଇଥାନ୍ତି । ସେହିପରି ସ୍ମାର୍ଟଫୋନର ସ୍କ୍ରିନରେ ଆଙ୍ଗୁଠି ଅତିକମରେ ୩୦୦ ଫୁଟ ଯାଏଁ ଚଳନ ‘ସ୍କ୍ରୋଲିଂ’ କରାଯାଇଥାଏ । ମାର୍କିନ ପରିସଂଖ୍ୟାନ ସଂସ୍ଥା ‘ଷ୍ଟାଟିଷ୍ଟା’ର ହିସାବ ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୨୦୨୦ରେ ୩୭ କୋଟି ୬୧ ଲକ୍ଷ ଥିବା ସ୍ଥଳେ ୨୦୨୧ରେ ପ୍ରାୟ ୪୦ କୋଟିକୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବା ଆକଳନ କରାଯାଇଥିଲା । ଅର୍ଥାତ ପ୍ରାୟ ୩୦ ପ୍ରତିଶତ ଜନସଂଖ୍ୟା ସୋସିଆଲ ମିଡ଼ିଆ ମଞ୍ଚଗୁଡ଼ିକରେ ସଂପୃକ୍ତ ।